Tijdens de gemeenteraad van oktober 2021 beslist de Tongerse gemeenteraad om het ‘Hôtel du Chemin’ de Fer te onteigenen. De ‘PROJECTNOTA VOORLOPIG ONTEIGENINGSBESLUIT ‘HOTEL CHEMIN DE FER’ TE TONGEREN’ rept met geen enkel woord over de geschiedenis van het pand en de eventuele erfgoedwaarde.
Bij een persmoment laten de bevoegde schepenen optekenen dat het gebouw origineel een opslagplaats was dat uiteindelijk een hotel werd. Net zoals in het voorlopig onteigeningsbesluit valt het woord stadskanker.
De Standaard – 27/10/2021
Op de gemeenteraad van afgelopen maandag werd gestemd voor een onteigening door de stad. ‘Volgens het decreet “Grond en panden” mag een gemeentebestuur, voor het openbaar nut, onteigenen’, zegt Jans. ‘We willen af van dergelijke stadskankers.’
De stad zal nu een landmeter aanstellen om de waarde van het pand te schatten. ‘Hij krijgt drie maanden tijd om een minnelijke schikking met de eigenaar te treffen. Als dat niet lukt, volgt een gerechtelijke procedure van ongeveer een jaar.’
De stad wil het pand vervolgens aan een nieuwe projectontwikkelaar of ondernemer verkopen. ‘Wat de nieuwe bestemming betreft, staan we open voor alle voorstellen’, zegt Jans. Of de iconische gevel behouden zal worden? ‘Ik denk dat het afbraak en nieuwbouw zal worden. Het gebouw is al drie of vier keer grondig verbouwd. Oorspronkelijk was het een fabrieksruimte voor graanopslag en uiteindelijk werd het een hotel, waarvoor het werd opgedeeld in verschillende kleine ruimtes. Die maken het moeilijk om er zo mee aan de slag te gaan. Het gaat ook niet om een beschermd gebouw.’
Eind november worden we ontvangen bij het GAR (Groupe d’ateliers de recherche) in Luik. Zij maken deel uit van de faculteit architectuur aan de universiteit van Luik en zijn gespecialiseerd in het onderzoek naar hedendaagse architectuur in franstalig België. Het is de kunsthistoricus Dr. Sébastien Charlier die het werk van Clément Pirnay goed kent en ons uitlegt hoe belangrijk hij was voor de moderne architectuur. Verder wijst hij ook op de bijzondere relatie van Clément Pirnay met Tongeren.
De uiterst geslaagde combinatie van Art Nouveau, Art Deco en Modernisme maakt het voor specialisten duidelijk dat het Hôtel du Chemin de Fer, samen met het Maison Bacot in Luik, bijzonder is in de recente architectuur van België.
Elders op deze website vind je meer info over Clément Pirnay en het Hôtel du Chemin de Fer.
Op basis van eigen onderzoek en de input van universiteit van Luik stellen we een dossier samen waarin we het Vlaams Agentschap Onroerend erfgoed. Hierin vragen we om het ‘Hôtel du Chemin de Fer’ te beschermen. De twee belangrijkste vragen uit het dossier lees je hieronder.
Gegevens over de historiek van het object of de site:
‘Hotel du Chemin de Fer’ is een erg gekend gebouw in Tongeren. Op dezelfde plek stond voordien ook een stationshotel met dezelfde naam. Dit werd aan het eind van de 19de eeuw opgetrokken, nadat het grote station ‘La Gare’ werd gebouwd. De bouw van het station zorgde voor de ontwikkeling van de stationsomgeving met de obligate stationshotels.
Het eerste ‘Hotel du Chemin de Fer’ werd vernield door een brand. De brand van 1918 vernielde heel wat andere gebouwen in de Stationslaan. Tijdens het interbellum werden in de Stationslaan tal van burgerwoningen gebouwd in een diversiteit aan stijlen.
Het huidige ‘Hotel du Chemin de Fer’ werd in 1922 gebouwd naar het ontwerp van Clément Pirnay. Het gebouw ligt op de hoek van de Zagerijstraat en de Stationslaan. Het bestaat uit een asymetrische gevel met twee traveeën aan de Sationslaan en zeven traveeën aan de Zagerijstraat.
Pirnay kreeg de opdracht van z’n schoonfamilie Cornet. Voor deze ondernemersfamilie verbouwt Pirnay in 1909 de familiewoning L’hôtel Cornet (erfgoed object 37252). De familie Cornet zorgde ook voor de introductie bij de Luikse industrieel Florent Rosmeulen voor het ontwerp van de fabriek Rosmeulen in 1909 (erfgoed object 37516). De familie Cornet was sinds 1878 eigenaar van de terreinen waarop het eerste ‘Hotel du Chemin de Fer’ in 1894 werd gebouwd.
Pirnay was een meester in het gebruik van beton. Als beginnend architect was hij binnen de studio van de Luikse architect Paul Jaspar, verantwoordelijk voor de gebouwen in beton. De fabriek Rosmeulen was dan ook één van de eerste industriële gebouwen dat werd opgetrokken in gewapend beton. Ook het ‘Hôtel du Chemin de Fer’ werd opgetrokken in gewapend beton.
De architect koos voor z’n ontwerp een stijl die in de structuur refereert aan het Modernisme, in de decoratie verwijst naar de strakke belijning van de Art Déco en naar de Art Nouveau door het uitbundige gebruik van sgrafitti. Met dit ontwerp brengt de architect een laatste ode aan de Art Nouveau en stapt hij voluit in de Art Déco en het Modernisme. Op die manier brengt hij de drie belangrijke stromingen van de eerste helft van vorige eeuw samen.
Deze kenmerkende stijl past Pirnay datzelfde jaar toe in zijn ontwerp van Maison Bacot in de rue Dartois in Luik. Maison Bacot werd in 1995 beschermd. De gevel werd van 2002 tot 2004 gerestaureerd door Alain Dirix Architecture. Het kreeg ‘le prix de l’Urbanisme’ van de stad Luik 2005.
In mei 1940 werd de stationsbuurt van Tongeren erg getroffen door een Duits bombardement. Het ‘Hôtel du Chemin de Fer’ werd relatief weinig beschadigd en is één van de weinige gebouwen van tijdens of voor het interbellum in de Stationslaan dat niet werd afgebroken. Naast het hotel werden ook nog de burgershuizen op nr 42 en 36 gespaard (erfgoed objecten 37400 en 37399)
Wordt het object of de site vermeld in de pers of wetenschappelijk literatuur? Is er meer informatie beschikbaar op internet?
Het oeuvre, inclusief Hôtel du Chemin de Fer, van Clément Pirnay (1881-1955) werd onderzocht in de masterthesis van Emma Meunier (ULG – 2019). Deze thesis bevat heel wat verwijzingen naar archieven en referentiewerken.
Tekst en afbeelding van de masterthesis: https://matheo.uliege.be/handle/2268.2/7998
Het archief van Pirnay is voor een groot stuk vernield door de familie na zijn dood in 1954. De stukken die over waren zijn samen gebracht in het GAR (Groupe d’ateliers de recherche) van de Faculté d’architecture de l’Université de Liège.
https://gar.archi/collection/pirnay-clement/
Wiki Pagina over Pirnay
https://fr.wikipedia.org/wiki/Cl%C3%A9ment_Pirnay
Victor Rogister et Clément Pirnay Deux interprétations de l’enseignement de Paul Jaspar; Sébastien Charlier; Les Cahiers de l’Urbanisme N°72 https://orbi.uliege.be/bitstream/2268/71202/1/cdu72_c3a1_charlier.pdf
Het werk van Jaspar, leermeester van Pirnay, werd gedocumenteerd in:
Paul Jaspar architecte (1859-1945) : patrimoine et modernité
Productcode (EAN): 9782507004668 Verschijningsdatum: 4/03/2010 Uitgeverij: L. Pire
Reeks: PATRIMOINE
Sébastien Charlier, Guide architecture moderne et contemporaine 1895-2014 Liège, Bruxelles, Mardaga, 2014, 400 p. ISBN 978-2-8047-0192-5
Dirix Alain, La maison Bacot & Cie, Mars 2005, Les Cahiers de l’Urbanisme n°53, Ministère de la Région wallonne / Mardaga, pp.64-65
Charlier Sébastien, 2006, La Maison Bacot restaurée – La reconnaissance de Clément Pirnay, Les Nouvelles du Patrimoine n°112, Association des Amis de l’UNESCO, Bruxelles, pp.39-41
REPERTOIRE DES SGRAFFITES DE LIEGE
Laurent Brück, Ville de Liège, Département de l’urbanisme, 2015
De auteur, Sébastien Charlier, is ook beheerder van GAR aan de ULG. Sébastien Charlier, Université de Liège
GAR – Archives d’architecture
Bld de la Constitution 41, 4020 Liège
Tél. +32 4 242 79 33
Alain Dirix Architecture begeleidde de restauratie van Maison Bacot A.A.D. SCPRL, 13 Avenue du Progrès, 4100 Seraing
In zijn antwoord op onze vraag erkent de minister de hoge erfgoedwaarde van het ‘Hôtel du Chemin de Fer’. Toch zijn er een aantal factoren die bescherming in de weg staan.
Betreft: Aanvraag tot bescherming voor het Hôtel du Chemin de Fer, Tongeren
Geachte […]
Wij hebben uw aanvraag tot bescherming voor het Hôtel du Chemin de Fer in Tongeren goed ontvangen. Ik dank u voor de uitgebreide documentatie die u aan deze aanvraag toevoegde. Ik liet uw aanvraag onderzoeken door mijn administratie. Jammer genoeg kan ik momenteel niet ingaan op uw vraag om het gebouw te beschermen.
Het Hôtel du Chemin de Fer in Tongeren heeft ontegensprekelijk een hoge erfgoedwaarde. Het is een opmerkelijk pand, zowel binnen het oeuvre van architect Clément Pirnay als binnen de hotelbouw en de betonarchitectuur uit de jaren 1920 in Vlaanderen.
Toch zijn er een aantal factoren die een bescherming op dit moment in de weg staan:
De bouwfysische toestand is één van de factoren die de administratie afweegt bij het beoordelen van een beschermingsaanvraag. Het beschermen van een pand is niet evident en zorgt op termijn vaak voor problemen bij het beheer.
Om de erfgoedwaarde van het hotel opnieuw tot zijn recht te doen komen zal herstel nodig zijn. Een bescherming als monument kan alleen het behoud van de huidige toestand van het hotel verplichten. Bij gebrek aan informatie over de bouwfysische toestand is het moeilijk om uit te maken of het behoud eigenlijk wel mogelijk is. Of de ontbrekende, afgedekte of vervangen elementen hersteld kunnen worden, is daarnaast volledig afhankelijk van de medewerking van de eigenaar.
Mijn administratie zal contact opnemen met de stad Tongeren en haar wijzen op de hoge erfgoedwaarde van het pand, vermits die niet in de inventaris van het bouwkundig erfgoed is opgenomen. Mogelijk wordt via die weg op termijn een kans gecreërd om het pand van naderbij te bekijken.
Ik dank u voor uw inzet voor het erfgoed en hoop dat u zich zal blijven inzetten om het behoud van dit pand te bewerkstelligen.
Met vriendelijke groeten,
Matthias Diependaele,
Vlaams minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Erfgoed
Na het antwoord van de minister versturen we een persbericht waar we de stad oproepen om het voortouw te nemen in dit dossier. In Het Belang van Limburg laat het stadbestuur weten dat het niet te overhaast te werk wil gaan en contact zal opnemen met Erfgoed Vlaanderen.
PERSBERICHT: Minister erkent de erfgoedwaarde van het ‘Hôtel du Chemin de Fer’. Stad Tongeren moet z’n verantwoordelijkheid nemen.
TONGEREN – 10/02/2022
Deze week ontving ‘Grondslag’ een antwoord van Erfgoed Vlaanderen op de vraag om ‘Hôtel du Chemin de Fer’ te beschermen als monument. De minister erkent de hoge erfgoedwaarde van het Hôtel du Chemin de Fer maar wil op dit ogenblik niet ingaan op de bescherming van het gebouw. ‘Grondslag’ vraagt aan het Stadsbestuur van Tongeren om het voortouw te nemen in dit dossier. Hiervoor moeten ze de nodige fondsen vrijmaken voor het extra studiewerk en de eigenaar aanzetten tot medewerking.
Deze week ontving ‘Grondslag’ een antwoord van Erfgoed Vlaanderen op de vraag van december 2021 om ‘Hôtel du Chemin de Fer’ te beschermen als monument. De minister erkent de hoge erfgoedwaarde van het Hôtel du Chemin de Fer maar wil op dit ogenblik niet ingaan op de bescherming van het gebouw.‘
“Het Hôtel du Chemin de Fer in Tongeren heeft ontegensprekelijk een hoge erfgoedwaarde. Het is een opmerkelijk pand, zowel binnen het oeuvre van architect Clément Pirnay als binnen de hotelbouw en de betonarchitectuur uit de jaren 1920 in Vlaanderen” schrijft de minister.
Stad Tongeren moet eindelijk z’n verantwoordelijkheid nemen.
Erfgoed Vlaanderen stelt zich echter vragen bij de toestand van het gebouw. Hiervoor is extra informatie nodig. ‘Grondslag’ vraagt aan het Stadsbestuur van Tongeren om het voortouw te nemen in dit dossier. Hiervoor moeten ze de nodige fondsen vrijmaken voor het studiewerk naar de bouwfysische toestand en een beschrijving van het interieur. Daarnaast moet het de eigenaar aanzetten tot het toegankelijk maken van het gebouw voor de onderzoekers.
Is er nog hoop?
“Vorig jaar liet het stadsbestuur weten het pand te willen onteigenen en verder te verkopen. Het zou geen erfgoedwaarde hebben. We zijn blij dat ons studiewerk naar de erfgoedwaarde van het Hôtel du Chemin de Fer erkend wordt door de minister. Dit dossier is de uitgelezen kans voor het Stadsbestuur om hun mening bij te stellen en voluit de kaart van erfgoedstad te trekken. Er zijn de laatste 60 jaar teveel waardevolle gebouwen afgebroken. Hopelijk kan dit dossier voor een keerpunt zorgen en evolueren we van Afbraakgemeente naar Erfgoedstad.” zegt Stijn Scholts van ‘Grondslag’.
Het Belang van Limburg – 10/02/2022
[…]
Bij de Stad wacht men af: “Wij zijn niet in kennis gesteld van een antwoord van Erfgoed Vlaanderen. Wij kennen ook de inhoud van de vraag die gesteld werd niet. Wij zullen contact opnemen met erfgoed Vlaanderen. Het stadsbestuur moet een standpunt innemen, maar dat kan alleen na kennisname van de brief en alle relevante elementen in het dossier. Het bestuur wenst in deze niet overhaast te werk te gaan”, reageert algemeen directeur Luc Houbrechts.
De laatste 150 jaar is de aanblik van onze stad grondig veranderd. Jammer genoeg werd er erg slordig omgegaan met het uizticht van onze stad. De verappartementisering die al sinds de jaren 60 van vorige eeuw aan de gang is zorgde ervoor dat heel wat prachtige gebouwen werden afgebroken en te veel open ruimte verdween.
Grondslag is een collectief van Tongenaren die zich inzetten voor een mooiere stad. Een stad waar het fijn is om te leven, leren, werken en rond te hangen. We dromen van een Tongeren met veel kwalitatieve publieke ruimte en een stad waar op een fijne manier wordt omgegaan met ons erfgoed.